İslami Feminizm, Dijital Yazı ve Türkiye Örneği Olarak Reçel Blog
Özet: Bu çalışma Türkiye’de ve dünyada İslami feminizmin oluşması ve güncel politik bir akım haline gelmesinde dijital uzamın önemli etkenlerden biri olduğu iddiasına dayanmaktadır. Günümüzde geleneksel medya araçlarının ekonomi-politik düzeyde tekçi bir biçim alması ve okuryazarlık açısından oluşan toplumsal cinsiyet eşitsizliği, kadınların başta blogculuk(bloggerlık) olmak üzere otobiyografik aktarımları anonim yapmasını mümkün kılan dijital araçlara ilgisini arttırmıştır. Ancak blogculuk başta olmak üzere sosyal medya araçları, yaygınlaşmış ahlaki otoritelerin gözetiminin kadınlar üzerinde yaygın olduğu İran ve benzer Ortadoğu ülkelerinde kadınların kendi öykülerini aktarabilmesi hususunda çok daha popüler olmuştur. Bu metinde İran’da blogculuğun İslami Feminizmi şekillendirme konusundaki ivme etkisi ortaya konulacak; ardından Türkiye’de kendisini Müslüman Feminist olarak adlandıran ve 2014’ de kurulan REÇEL bloğun gelişiminde benzer etkiler olup olmadığı sorgulanacaktır. Açıktır ki internet birçok açıdan, feminist mesajların “gerçek” (dijital olmayan) alanlara göre daha az gözetim ve müdahale ile yayınlanabileceği cinsiyetten nötr bir platform olarak görülmekte ve toplumsal cinsiyet farkındalığını artırmak için bu yeni teknolojinin olumlu ve güçlendirici yönleri vurgulanmaktadır. Bu minvalde Reçel Blog örneğinde görüldüğü gibi dijital uzamın, geleneksel ve muhafazakâr dindarlık görüşlerinin müzakeresinde Türkiye’de de serbestleştirici bir ortam sağladığı ve Müslüman feminizmin yaratılmasında olumlu anlamda etkisi olduğu ortaya konmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Reçel Blog, İslami Feminizm, Blogculuk (Bloggerlik), Dijital Medya, Dijital Feminizm.
Islamic Feminism and Digital Text: The Case Of Recel Blog In Turkey Abstract This study is based on the claim that digital space is one of the important factors in the formation of Islamic feminism and becoming a current political movement in Turkey and worldwide. The development of communication technologies and their widespread use by technological devices encourage individuals to become digital content proMakale Gönderim Tarihi: 17.09.2022, Makale Kabul Tarihi: 05.02.2023. Köse E (2023). İslami Feminizm, Dijital Yazı ve Türkiye Örneği Olarak Reçel Blog. 199 Mülkiye Dergisi, 47(1), 198-221. ducers. Additionally, traditional media’s monist form in terms of political economy and gender inequality in literacy have increased women’s interest in digital media namely blogging that enable women to write autobiographical texts anonymously. Moreover digital media especially blogging has become much more popular for women who write their own stories in Iran and similar Middle Eastern countries where the surveillance of moral authority is prevalent on women. In this study, the acceleration effect of blogging in shaping Islamic Feminism in Iran is analyzed; then it is questioned whether there are similar effects of the REÇEL blog, founded in 2014, on the formation of Muslim Feminism in Turkey. It is clear that in many ways the internet is considered as a gender-neutral platform where feminist messages can be broadcasted with less surveillance and interference than in “real” (non-digital) spaces. This paper also highlights the positive aspect of this new technology to disseminate feminist ideas and raise gender awareness. Thus as seen in the example of “RECEL Blog”, the digital space provides a liberating environment to challenge traditional religious views and has a positive effect on the creation of Muslim feminism as well. Keywords: Recel Blog, Islamic Feminism, Blogging, Digital Media, Cyber Feminism/ Digital Feminism.
Giriş:
Sosyal bilimlerde özcü yaklaşım sosyal hareketleri, aktörlerden ziyade aktörlerin dayandığı ve sabit bir veri olarak düşünülen ideolojiler ya da düşünce sistemleri olarak tanımlarken, bu özcü yorumların İslami aktörlerin söylemlerini ihmal ettiği belirtilmekte; İslami romanların ise “zaman ve mekân içinde konuşan insanlar ve olaylarla “uzlaşı, anlaşmazlık ve çatışmaları yüzeye” taşıdığı ifade edilmektedir (Çayır, 2008:5). Bu anlamda kişisel bir yazı dili olan edebiyat, özelikle dindar kadınların özcü yaklaşımların görmezden geldiği suskun gerilimleri açmaya ve sessizliklerini söylemeye yönelik güçlü ve etkili bir araç oldu (Köse, 2014). Diğer yandan ortada dindar kimliği ve tesettürlü kadın imgesini tutarlı kılan, çelişkileri gizleyen bir sessizlik olduğu ve konuşulursa kıyaslanan diğer kadın gruplarıyla ortaklıkların ortaya çıkacağı dindar yazar Halime Toros tarafından da dile getirilmişti (2000). Belki bu yüzden Wirginia Woolf’un “Kendine Ait Bir Oda” kitabında belirttiği gibi 19.yüzyılda edebiyat tarihinde erkek isimleri kullanarak ya da dindar yazar Cihan Aktaş’ın dile getirdiği şekliyle “hayasız bulunma” riskini göze almış dindar kadınların çoğu zaman daktilolarını kocalarından habersiz yatak odasında gizleyerek yazma çabası1 ; kadınların bir şekilde görülmek istenmeyen varlıklarını şu ya da bu şekilde “kelimelerle” ardında bırakma direncine dönmekte; bugün anonim rumuzlarla yazılan dijital platformlar/ kadın bloglarıyla benzer direnç yeniden ortaya çıkmaktadır. Bu noktada Türkiye’de ve dünyada İslami feminizmin dijital görünürlük şekillerinin yarattığı direnç, tam da suskun dişil imgeleri bozucu anonim bir konuşma faaliyeti üretmek olarak görülebilir. Bu açıdan dijital uzamın ve özelikle blogculuğun hem yazmak hem de okumak/yorumlamak açısından kolaylaştırıcı ses çoğulluğunun, gelenekselci söylemin İslamcı feminizme evrilmesinde etkili olduğunu henüz ilk evrede söylemek gerekiyor. Muhafazakâr/ gelenekçi İslamcı ya da oryantalist/ seküler yaklaşımların ortaklaştığı suskun, tektip, özneliği reddeden ve öz-hikayeleri yansıtmayan Müslüman kadın imgelerinin, Müslüman kadınların otobiyografik öykülerinin dijital uzamda hızla çoğullaşması, yayılması ve kamusallaşması sürecinde yapı bozuma uğradığı ve sonuç olarak “İslami feminist” yeni bir dindar kadın faili yaratma sürecinde dijital uzamın etkili olduğu iddiası bu metinde ileri sürülecektir. İlerleyen bölümlerde kadın yazısının kamusallaşması sürecinde feminist alternatif medya (FAM) ve dijitalleşme sürecinin gelişimine kısaca değinilecek, ardından özel bir dijital yazı biçimi olan blogculuğun FAM sürecindeki özgün rolü konumuz çerçevesinde özelikle İran ve Ortadoğu ülkeleri bazında ele alınacaktır. Son bölümde ise Türkiye’de Müslüman feminist REÇEL Blogun gelişiminde benzer tarihsel gelişmelerin etkili olduğu iddia edilecektir. Reçel blogla ilgili yapılan çalışmalar dindarlık ve feminizm bağlamında Reçel’in özgünlüğünü ortaya koymaktayken, bu çalışma Reçel Blogun dijital bir metin olmasından dolayı İslami Feminizm düşüncesindeki kurucu rolünü öne çıkaran farklı bir bakış açısı sunmaya çalışır.
